BRUKSEL- Publikohet raporti i Komisionit Evropian për Shtetin e së Drejtës në Shqipëri. Në të listohen boshllëqet dhe problemet me të cilat vijon të përballet sistemi gjyqësor dhe institucionet shqiptare të Drejtësisë.
Raporti del me kritika të hapura për veprimtarinë parlamentare të Partisë Demokratike. Në të thuhet se “anëtarët e Parlamentit nga partia kryesore e opozitës ndoqën taktika penguese dhe përçarëse”
“Polarizimi politik vazhdoi të ndikojë në punën parlamentare. Anëtarët e Parlamentit nga partia kryesore e opozitës ndoqën taktika penguese dhe përçarëse, duke çuar në masa disiplinore kundër disa prej tyre, duke përfshirë masa të përkohshme disiplinore që më pas u ulën pjesërisht nga gjykata administrative. Që nga nëntori, procedurat parlamentare rifilluan gradualisht, por polarizimi ka vazhduar”, thuhet në raport.
Ndërkohë puna e SPAK merr vlerësime nga Brukseli, ndërsa thotë se kjo strukturë e re e drejtësisë ka besim të lartë nga publiku dhe këtë e ka dëshmuar me goditjen e rasteve të korrupsionit në nivele të larta.
“Struktura e Posaçme Kundër Korrupsionit (SPAK) dhe gjykatat e posaçme për korrupsion dhe krim të organizuar kanë dhënë rezultate pozitive në hetimin, ndjekjen penale dhe gjykimin e rasteve të korrupsionit, përfshirë ato që përfshijnë politikanë dhe zyrtarë të lartë, si dhe në mbrojtjen e interesave financiare të BE-së. SPAK shfaq një vizion të qartë strategjik dhe pavarësi në luftën kundër korrupsionit të nivelit të lartë, pavarësisht presionit politik, grupeve të krimit të organizuar dhe medias. SPAK gëzon një nivel të lartë besimi nga publiku.Është bërë përparim i prekshëm nga SPAK drejt krijimit të një bilanci të qëndrueshëm në luftën kundër korrupsionit, veçanërisht në nivelet e larta, ndërkohë që është përmirësuar përdorimi i hetimeve financiare dhe konfiskimit të pasurive”, thuhet më tej.
Raporti i KE:
Gjyqësori dhe të Drejtat Themelore
Për sa i përket gjyqësorit, Shqipëria vazhdoi zbatimin e reformës gjyqësore, duke forcuar pavarësinë gjyqësore dhe autonominë e prokurorisë. U nxit integriteti dhe profesionalizmi në gjithë sektorin, përfshirë përmes procesit të verifikimit, u ul ndikimi politik gjatë procesit të emërimeve, duke kontribuar në një sistem karriere më të bazuar në meritë. Procesi i verifikimit është përmbyllur në instancën e parë, duke forcuar më tej llogaridhënien, dhe apelit janë në rrugën e duhur për të përmbushur afatin kushtetues. Duhet ende bërë përpjekje për të forcuar cilësinë dhe efikasitetin e drejtësisë dhe pavarësinë e saj, sidomos në lidhje me vlerësimet profesionale në kohë dhe cilësi, emërimet, promovimet dhe transferimet e magjistratëve, emërimet e anëtarëve jo-magjistratë në Këshillin e Lartë Gjyqësor dhe Këshillin e Lartë të Prokurorisë, aksesin në drejtësi, një sistem të integruar modern të menaxhimit të rasteve elektronik, trajnimin gjyqësor, burimet njerëzore dhe financiare, qëndrueshmërinë dhe argumentimin e jurisprudencës, kohëzgjatjen e procedurave dhe grumbullimin e rasteve.
Zbatimi i reformës në drejtësi, dokumenteve strategjike dhe organeve të menaxhimit
Shqipëria vazhdoi zbatimin e reformës në drejtësi, duke forcuar pavarësinë gjyqësore dhe autonominë e prokurorisë. Zbatimi i Strategjisë Ndërkufitare për Drejtësinë vazhdoi dhe një strategji e re për periudhën 2024-2030 u miratua në dhjetor 2024. Megjithatë, duhet të sigurohet një mekanizëm më efektiv udhëheqjeje, koordinimi dhe konsultimi i të gjitha institucioneve të drejtësisë gjatë zbatimit. Shqipëria duhet të sigurojë rinovimin në kohë dhe të bazuar në meritë të pozita të larta në sistemin gjyqësor në vitin 2025, veçanërisht emërimet në Gjykatën Kushtetuese dhe Strukturën e Posaçme kundër Krimit të Organizuara dhe Korrupsionit (SPAK).
Trupat e vetëqeverisjes të gjyqësorit vazhduan të ushtrojnë funksionet e tyre. Koordinimi mes Këshillit të Lartë Gjyqësor (KLGJ) dhe Këshillit të Lartë të Prokurorisë (KLP) mbetet për t’u forcuar. KLP dhe KLGJ duhet të miratojnë rregullat e nevojshme të brendshme operative për të ushtruar funksionet e tyre në mënyrë efektive, duke përfshirë adresimin e konflikteve të interesit. Nuk ka pasur zhvillime dhe sfida mbeten në përshtatjen e dispozitave për kontrollin e pasurisë dhe deklaratën e pasurisë për emërimin e anëtarëve jo-magjistratë të KLGJ dhe KLP me rregullat për magjistratët. Prokurori i Përgjithshëm dhe Këshilli i Lartë i Prokurorisë duhet të tregojnë koordinim më efektiv në menaxhimin e zyrave të prokurorisë dhe karrierën e prokurorëve.
Gjykata Kushtetuese vazhdoi të funksionojë në mënyrë efektive, ndërkohë që mosrespektimi nga ana e Kuvendit i disa vendimeve të saj dhe pasiguria ligjore për kohëzgjatjen e mandateve të anëtarëve të saj janë shqetësime.
Pavarësia, paanshmëria dhe llogaridhënia
Ndërkohë që qëndrueshmëria e gjyqësorit është përmirësuar në përgjithësi, janë shtuar përpjekjet e funksionarëve publikë ose politikës për të ushtruar ndikime dhe presione të padrejta mbi sistemin gjyqësor, duke përkeqësuar shqetësimet. Hetimi dhe arrestimi i një zyrtari të zgjedhur, i konfirmuar nga Gjykata e SPAK-ut në shkurt 2025, shkaktoi reagime publike të papara nga dega ekzekutive dhe legjislative, përfshirë përpjekje për të bërë presion mbi SPAK dhe institucionet gjyqësore. Kjo ngriti shqetësime serioze. SPAK publikoi dy letra ankese për Ministrinë e Brendshme dhe Policinë e Shtetit për dështimin në forcimin e sigurisë dhe sigurimin e sigurisë së stafit të SPAK gjatë një proteste jashtë ambienteve të SPAK. Gjatë periudhës së raportimit, gjashtë magjistratë u vendosën nën mbrojtje, përfshirë dy gjyqtarë dhe katër prokurorë. Zyra e Prokurorit të Posaçëm nisi një hetim penal lidhur me përpjekjen për të ushtruar presion ndaj një magjistrati në një çështje që kishte të bënte me një anëtar të Kuvendit. Institucionet drejtuese të gjyqësorit ishin të zëshme në denoncimin e presionit politik mbi gjyqësorin, duke lëshuar deklarata publike.
Procesi i verifikimit i të gjithë gjyqtarëve dhe prokurorëve u përmbyll në instancën e parë në nëntor 2024, duke forcuar më tej llogaridhënien, ndërkohë që masat për të ruajtur standardet e larta të vendosura gjatë procesit të verifikimit duhet të miratohen. Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit (IMO) ka vazhduar të mbikëqyrë në mënyrë të hollësishme të gjitha aspektet e procesit të verifikimit. Rezultatet e përgjithshme të vendimeve në instancën e parë dhe, ku është e aplikueshme, në apel, kanë rezultuar në 282 shkarkime dhe përfundime (56%); 350 konfirmime në detyrë (44%); dhe katër vendime pezullimi, me detyrimin për të kaluar trajnime (0.49%). 110 ankesa mbeten të papërfunduara. Dhoma e Apelit ka rritur shpejtësinë e ankimeve, duke përfshirë emërimin e katër punonjësve të tjerë, duke qenë në rrugën e duhur për përfundimin e procesit të verifikimit brenda afatit kushtetues deri në qershor 2026. Pasojat efektive gjyqësore duhet të vëzhgohen në 19 rastet e verifikimit që u dërguan për ndjekje penale në shtator 2024.
Lufta kundër korrupsionit
SPAK-u ka konsoliduar më tej kapacitetin e tij në shtypjen e korrupsionit, duke arritur rezultate pozitive dhe duke bërë përparim të prekshëm drejt krijimit të një historiku të qëndrueshëm në luftën kundër korrupsionit, veçanërisht në nivelet e larta. Përdorimi i hetimeve financiare dhe sekuestrimi i pasurive është përmirësuar. Sa i përket parandalimit, megjithëse janë ndërmarrë disa hapa drejt rritjes së efikasitetit të rrjetit për parandalimin e korrupsionit, legjislacioni mbetet kompleks dhe i paplotë. Institucionet përgjegjëse për parandalimin e korrupsionit duhet të rrisin më tej kapacitetin, efektivitetin dhe rezultatet e tyre, si dhe të përmirësojnë bashkëpunimin me strukturat ligjzbatuese. Efikasiteti dhe transparenca në verifikimin e deklarimeve të pasurive dhe interesave duhet të përforcohen ndjeshëm.
Kapaciteti operacional dhe institucional për të luftuar korrupsionin
SPAK-u, i përbërë nga Prokuroria e Posaçme (SP), Byroja Kombëtare e Hetimit (BKH) dhe gjykatat kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, ka vazhduar të japë rezultate pozitive në hetimin, ndjekjen penale dhe gjykimin e çështjeve të korrupsionit. Strukturat e tjera represive për korrupsionin vazhdojnë të përballen me sfida në zbulimin dhe hetimin efektiv të rasteve të korrupsionit, dhe Policia e Shtetit mbetet ende shumë e ndjeshme ndaj korrupsionit.
Kapaciteti i SPAK-ut për të zhvilluar hetime financiare është rritur dhe përdorimi sistematik i hetimeve financiare dhe sekuestrimeve të pasurive është përmirësuar. Sekuestrimi i pasurive për krime të lidhura me korrupsionin ka rënë. Numri i referimeve nga autoritete të tjera drejt SPAK-ut mbetet përgjithësisht i ulët dhe duhet të rritet. Qasja e SPAK-ut në databazat shtetërore është zgjeruar. SPAK-u duhet të vazhdojë progresin me ngritjen e sistemit të menaxhimit të çështjeve, të rrisë stafin dhe infrastrukturën dhe të përballojë ngarkesën në rritje të punës.
Historiku i rezultateve
SPAK ka bërë përparim të prekshëm drejt krijimit të një historiku të qëndrueshëm në luftën kundër korrupsionit, veçanërisht në nivelet e larta. Në vitin 2024, Gjykata e Posaçme e Apelit për Korrupsionin dhe Krimin e Organizuar dha 24 vendime përfundimtare me 106 persona të dënuar përfundimisht për çështje korrupsioni, përfshirë 13 dënime në raste të nivelit të lartë (përfshirë ish-ministër, ish-kryetar të Gjykatës Kushtetuese, ish-kryetarë bashkie dhe zyrtarë të tjerë). Në nëntor 2024, gjykata e SPAK-ut dha vendimin përfundimtar për çështjen e “inceneratorit të Elbasanit”, duke ashpërsuar dënimet për një ish-ministër të Mjedisit dhe një ish-deputet. Në dhjetor 2024, gjykata e SPAK-ut pranoi kërkesën e SPAK-ut për të rishikuar vendimin e pafajësisë për tre të pandehur në çështjen e ashtuquajtur të “inceneratorit të Fierit”.
Gjykata e Posaçme për Korrupsionin dhe Krimin e Organizuar (në shkallë të parë) dënoi 93 persona për çështje korrupsioni, përfshirë ish-kryetarin e Bashkisë së Durrësit me katër vite burg për veprime të paligjshme në procesin e dhënies së një leje ndërtimi dhe abuzim me fondet publike. SPAK-u vazhdoi të japë rezultate të mira në hetime, ndjekje penale dhe operacione të përbashkëta, përfshirë në kuadër të bashkëpunimit ndërkombëtar. Lidhur me korrupsionin në nivele të larta, gjatë periudhës janar – shtator 2024, janë dërguar për gjykim shtatë procedime penale përfshirë 10 zyrtarë të lartë. Deri më 30 shtator 2024, janë nisur edhe gjashtë hetime të tjera për korrupsion të nivelit të lartë ndaj 14 individëve.
Parandalimi i korrupsionit
Shqipëria miratoi një Strategji të re Kundër Korrupsionit për periudhën 2024-2030 dhe planin përkatës të veprimit për vitet 2024-2026, në dhjetor 2024. Drafti fokusohet në sektorët më të ndjeshëm (si pronësia, shëndetësia, arsimi, doganat, tatimet dhe prokurimet publike), me theks në edukimin e të rinjve mbi integritetin dhe adresimin e rekomandimeve të mëparshme. Zbatimi efektiv me fokus te rezultatet, mekanizmat e forta të monitorimit dhe koordinimi institucional mbeten për t’u demonstruar.
Janë ndërmarrë disa hapa fillestarë për të përparuar në përafrimin e ligjeve për konfliktin e interesit dhe për mbrojtjen e sinjalizuesve me standardet evropiane dhe acquis të BE-së, megjithëse legjislacioni për parandalimin e korrupsionit mbetet kompleks dhe i paplotë. Pritet punë e mëtejshme për përafrimin e ligjeve mbi lobimin, donacionet dhe financimin e partive politike me standardet evropiane.
Janë ndërmarrë disa hapa për të rritur efikasitetin e rrjetit për parandalimin e korrupsionit. Megjithatë, kuadri institucional për parandalimin e korrupsionit vazhdon të ketë ndikim të kufizuar. Efektiviteti dhe transparenca në verifikimin e deklaratave të pasurive dhe interesave nga ILDKPI, përfshirë profilizimin e rrezikut të lartë, duhet të rritet. Bashkëpunimi me organet ligjzbatuese duhet të përmirësohet më tej.
Të drejtat themelore
Sa u përket të drejtave themelore, kuadri ligjor i Shqipërisë ofron një bazë përgjithësisht të mirë për mbrojtjen e tyre. Miratimi i legjislacionit për mbrojtjen e të dhënave personale dhe për të drejtat e personave që i përkasin pakicave ishin hapa pozitivë. Avokati i Popullit dhe Komisioneri për Mbrojtjen nga Diskriminimi vazhduan të ushtrojnë funksionet e tyre përkatëse në mënyrë të kënaqshme. Zbatimi kërkon vëmendje të vazhdueshme. Gjetjet e raportit vjetor të vitit 2024 për Shqipërinë, për të drejtat e tjera themelore, mbeten ende të vlefshme.
Sa i përket mbrojtjes së të dhënave, ligji i ri për mbrojtjen e të dhënave personale, i miratuar në dhjetor 2024, synon të përafrohet me acquis e BE-së, duke përfshirë dispozita për pavarësinë e plotë funksionale të Komisionerit për të Dhënat dhe Informimin. Shqipëria duhet të sigurojë zbatimin efektiv të tij, në veçanti përmes miratimit në kohë të aktet nënligjore përkatëse dhe kapacitetit administrativ të mjaftueshëm për të mbështetur zbatimin e ligjit.
Polarizimi politik vazhdoi të ndikojë në punën parlamentare. Anëtarët e Parlamentit nga partia kryesore e opozitës ndoqën taktika penguese dhe përçarëse, duke çuar në masa disiplinore kundër disa prej tyre, duke përfshirë masa të përkohshme disiplinore që më pas u ulën pjesërisht nga gjykata administrative. Që nga nëntori, procedurat parlamentare rifilluan gradualisht, por polarizimi ka vazhduar.